Чоя рывыж

Икана кеҥежым лӱдшӧ мераҥ кужу кож тӱҥыштӧ шоген. Кож ӱмбач пӱгыльмӧ шоп шоктен волен возеш. Мераҥ — давай кудалаш. «Сӧй толеш!» — манын, чонжо лекшаш гай кычкырла. Кудалмыж годым лӱдшӧ мераҥ урым вашлиеш:

— Мераҥ таҥ, кушко тынаре кудалат, каласе? — манеш ур.

— Шкат вашке, ур таҥ! Айда, айда вашкерак, сӧй толеш, от умыло мо?! — манеш мераҥ.

Урет, сӧй деч лӱдын, мераҥ почеш чыма веле: пыштек-пуштек кӱчык йолжо дене тӧрштен-тӧрштен кудалеш. Ур шке вуйжо дене шоналта: «Йӧра мылам , мераҥ шижтарыш, уке гын вуемат йомеш ыле».

Ятыр кудалмеке, корем воктен рывыжым вашлийыт. Кочкаш кычал коштшо рывыж, шинчажым карен, ӧрын йодеш:

— Эй, таҥ-влак, кушко тыге кудалыда?!

— Сӧй толеш, сӧй! — вашештат нунышт.

Рывыжат, сӧй деч лӱдын, нунын дене пырля кудалеш. Чыланат пеш лӱдыныт.

Ятыр кудалмеке, шем чодыра покшелне кугу пирым вашлийыт. Пирыланат «Сӧй толеш!» маныт. Пират нунын дене кудалеш.

Ынде чодырам лектына манмышт годым маскам вашлийыт. Маска сырен пелешта:

— Эй, таҥ-влак, чарныза, уке гын чечас кӱрышт кышкем!

— Айда, маска таҥ, сӧй толеш! — маныт нылытынат.

Маска лӱдмыж дене муньыр-муньыр веле коеш,— шеҥгекыже ончен-ончен, уло кертмыж дене кудалеш.

Вара кудалмышт семын ноен пытатат, ик пӧртышкӧ миен пурат. Тушто сай гына илаш тӱҥалыт.

Илен-илен, икана нунын кочкашышт иземеш. Рывыжым шыл кычалаш колтат, мераҥым сомылкам ышташ кодат. Рывыж эҥер воктен шылым кычалын коштмыж годым ик чонаным ужеш: кум ӧрышан, ныл йолан, а шинчаже ужаргын-кандын веле коеш. Рывыж мӧҥгыжӧ миен шуэшат, шӱлен кертде ойла:

— Йӧрым кычал коштмем годым ик чонаным ужым: кум ӧрышан, ныл йолан, шинчаже ужаргын-кандын веле йӱла. Тудым таче шыл кочкаш уналы-кеш ӱжын толам,— манеш.

Чыланат рывыжын ойлымыжым колыштыт, уналыкеш ӱжын толаш келшат.

— Но,— манеш рывыжше,— коя шыл ӱстембалне лийже. Шкеже уна ӱжаш лектын кая. Мераҥ коя шылым шолтен ямдыла. Икмыняр жап гыч рывыж толын пура.

— Уна вашке толын шуэш. Но ме чыланат шылын возына. Уна налаш мераҥым гына кодена,— манеш рывыж.

Тунамак эн ончыч маска кугу олымбал йымак пурен возеш, пире комака шеҥгек шылеш, ур — кашташке, рывыж — шӧлдыраваке. Уна налаш кодшет окна воктен шога.

Ӱжмӧ уна толынат пура, шыл ӱпшым шижын, вик ӱстембаке кӱзен кая, коя шылым кочкашат тӱҥалеш. Шылым кочшыжла, шӧлдырамбалне модшо почым ужылалта. Мыр-мыр-р пышкырен колта да, кок йолжо дене шогалын, тупшым кадыртен, почшым шогалта. Пӧрт оза-влак, чонышт лекшаш гай лӱдын, лектын кудалыт.

— Пашам рывыж пужыш! — маныт.— Сут логар! Изиш чыта гын, ок лий ыле мо?! Уке, почым рӱзаш

ӱлеш! — манын, рывыжым шудалыт.

Пырысат, мӱшкыржым темен, лектын кая.

Кум кече эртымек, пырыс деч кодшо шылымат кочкын пытарат. Вара каҥашаш тӱҥалыт: кӧ изирак, тудым шыллан ышташ.

Эн ончыч урым шӱшкыл кочкыт. Кум кече гычын — мераҥым. Рывыж декат черет толын шуэш, но тудо амалым муэш.

— Эрдене мален кынелмеке, кӧн тӱрвыжӧ ӱян лиеш, тудым шӱшкыл кочкына,— манеш рывыж.

Кас кочкышым ыштат, малаш возыт. Рывыж йышт гына кынелеш, под тӱр гыч ӱйым парняшкыже удыралеш да пирын умшашкыже миен йыгалта.

Эрдене кынелын ончат — пирын тӱрвыжӧ ӱян. Мом ышташ? Маска пирым пӱтырал пышта да атлаш тӱҥалеш.

Пирым рывыж ден маска кочкын пытарат.

Пире шылым кочкын пытарымеке, лач тулышт пытен кая. Амаллан рывыж тулым муаш йӧным муэш.

— Теве кӱшнӧ кугу тул уло, маска таҥ,— манеш рывыж, маскалан тылзым ончыкта.

Маскаже каласа:

— Кидем ок шу вет!

— А тый кож вуйыш кӱзӧ да чырам налын тушкалте,— манеш рывыж.

Маска муньыр-моньыр кож вуйыш кӱза да чырам тылзышке шуя.

— Уке, уке, рывыж таҥ, тул чыраш нимаят огеш пиж! — манеш маска кож вуй гычын.

— Тӧршталтенрак шуйо, тӧршталтенрак шуйо! — туныкта рывыж.

Маска тӧршталтенрак шуен колта — тунамак, крӱп шоктен, мландыш волен возеш.

Рывыж таче мартеат маска шылым кочкын ила.

Йомак — оньыш! Мый — теньыш! Йомак вуеш — тулвондо, мый вуешем — ӱй вочко.